Badanie mykologiczne – na czym polega?
Badanie mykologiczne
należy wykonać gdy lekarz dermatolog podejrzewa powierzchowne zakażenie grzybicze skóry, włosów lub paznokci grzybami chorobotwórczymi. Po odpowiednim przygotowaniu do badania, pacjent udaje się do laboratorium, gdzie wykwalifikowany personel pobiera próbkę ze zmieniono chorobowego miejsca.
Powierzchowne grzybice skóry i jej przydatków stanowią poważny problem, zarówno w aspekcie klinicznym, jak również epidemiologicznym oraz terapeutycznym. Ze względu na podobieństwo, a także różnorodność patogenów wywołujących te schorzenia, bardzo ważna jest odpowiednia diagnostyka mikologiczna. Poprawna identyfikacja gatunkowa patogenu odpowiedzialnego za stan chorobowy, pozwala na dobranie właściwego leczenia. Ze względu na pewne istniejące trudności w przypadku stosowania w praktyce laboratoryjnej konwencjonalnych metod diagnostyki zakażeń grzybiczych (na przykład zbyt długi czas oczekiwania na wynik hodowli, kontaminacja posiewów), ciągle poszukiwane są nowe metody, które umożliwią szybszą diagnostykę infekcji.
Przed pobraniem materiału do badania mykologicznego pomocna jest ocena ognisk chorobowych w świetle lampy Wooda. Jest to przenośna lampa kwarcowa, w której dzięki zastosowaniu specjalnego czarnego filtra, (filtr Wooda zbudowany z krzemianu baru z dodatkiem 9% tlenku niklu, którego pasmo przepustowości wynosi od 320 do 400 nm z maksimum w 365 nm), emitowane jest długofalowe promieniowanie nadfioletowe. Promieniowanie to 'bombarduje’ komórki grzyba i w efekcie zaczynają one silnie fluoryzować w świetle lampy. Pozwala to na wstępne rozpoznanie pewnych typów zakażenia grzybiczego. Grzybica drobnozarodnikowa wywołana przez Microsporum canis daje w świetle lampy Wooda charakterystyczną, zielonkawą fluorescencję, natomiast łupież pstry wywołany przez Malassezia furfur charakteryzuje się żółto-białą fluorescencją.
Procedura pobierania materiału do badania mykologicznego:
Przy pobieraniu materiału do badania mikologicznego w grzybicach powierzchownych należy wyeliminować potencjalne źródła jego kontaminacji, stąd też do pobierania materiału wskazane jest używanie sterylnych narzędzi (skalpel, łyżeczka chirurgiczna, pęseta, wymazówka) oraz jałowych szalek Petriego do przechowywania pobranego od pacjenta materiału.
A) Grzyby dermatofitowe:
Materiał do badania stanowią włosy, łuski skórne oraz fragmenty płytek paznokciowych.
W zakażeniach skóry gładkiej, łuski skórne należy pobierać z czynnych miejsc na obwodzie ognisk chorobowych (z tak zwanych „aktywnych brzegów” zmiany). Gdy w obrębie zmiany występują krosty lub pęcherzyki, materiałem do badania może być ich pokrywa. W przypadku zakażeń skóry owłosionej, włosy do badania najlepiej pobierać z centrum zmiany, dodatkowo pobierając łuski skórne z obszaru zmienionego chorobowo.
Materiał z paznokci powinno pobierać się spod płytki paznokciowej (wyjątek stanowi biała powierzchowna onychomykoza, wówczas materiał należy pobierać z powierzchni płytki), a miejsce pobrania powinno znajdować się lub graniczyć z płytką morfologicznie zdrową.
B) Grzyby drożdżakowe:
Materiał do badania mogą stanowić łuski skórne, wymazy z fałdów skórnych, błon śluzowych, czy też fragmenty płytek paznokciowych. Materiał do badania z błon śluzowych pobiera się jałową wymazówką z miejsc zmienionych chorobowo. W przypadku łusek oraz fałdów skórnych materiał można pobierać jałowym skalpelem, jeśli to możliwe, z młodych zmian „satelitarnych”, narażonych na działanie ciepła, wilgoci lub otarcia (które są idealnym środowiskiem do rozwoju grzybów drożdżakowych). Przy zakażeniu paznokci oraz wałów paznokciowych, materiał do badania stanowić może wydzielina ropna, natomiast, jeżeli takiej wydzieliny brak, można przeprowadzić tzw. „test z nitką”. Pod wałem paznokciowym na 24 godziny umieszcza się nitkę nasączoną płynnym podłożem Sabourauda, po wyjęciu stanowi ona materiał do założenia hodowli.
C) Grzyby pleśniowe:
Materiał do badania, podobnie jak w przypadku pozostałych patogenów, pobiera się w zależności od objawów klinicznych zakażenia. Z łusek skórnych materiał należy pobierać jałowym skalpelem z miejsc zmienionych chorobowo, natomiast z paznokci materiał powinno pobierać się podobnie, jak w przypadku dermatofitów – spod płytki paznokciowej, przy granicy z morfologicznie zdrową płytką.
Część pobranego materiału ocenia się pod mikroskopem, by ewentualnie potwierdzić zakażenie grzybicze, jednak na tym etapie jeśli wynik jest dodatni, nie można dokonać rozpoznania gatunku patogenu, jeśli natomiast wynik jest ujemny, nie można ostatecznie wykluczyć grzybicy.
Kolejnym etapem badania mykologicznego może być założenie hodowli reszty materiału, jednakże jest to metoda charakteryzująca się czułością pomiędzy 60 a 70%, co oznacza, że statystycznie co czwartej próbki nie uda się zidentyfikować ze względu na brak wzrostu patogenu grzybiczego. Jest to istotną przeszkodą dla lekarza, ponieważ leczenie grzybicy dobiera się pod konkretne rodzaje grzybów. Inną wadą jest długi czas oczekiwania na wynik badania hodowlanego, który wynosi od 4 do 6 tygodni.
Dzięki zastosowaniu metod biologii molekularnej pojawia się możliwość skrócenia czasu oczekiwania na wynik badania mikologicznego z uzyskaniem informacji o gatunku grzyba wywołującego zakażenie. Obecnie diagnostyka molekularna opiera się na reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR) i charakteryzuje się dużą specyficznością wobec rodzajów i gatunków patogenów grzybiczych. Dużą zaletą jest również wysoka czułość reakcji. Ponadto metodyka badań molekularnych jest dosyć prosta do wykonania. Opracowując zestawy do diagnostyki molekularnej grzybic zwraca się uwagę na to, aby jak najmniejsza ilości etapów procedury badania umożliwiła uzyskanie wyniku. Dzięki mało skomplikowanej procedurze zmniejsza się możliwość zanieczyszczenia materiału badanego i uzyskiwania fałszywych wyników.
Materiał pozostały po badaniu mikroskopowym można zbadać również metodą PCR. Jest to obecnie zdecydowanie najczulsza (97-99%) metoda stosowana w mykologii. Polega ona na wyizolowaniu materiału genetycznego z próbki pobranej od pacjenta. Jeśli znajduje się tam również DNA patogenu grzybiczego, podczas reakcji PCR zostaje ono powielone. Mieszanina reakcyjna jest zoptymalizowana aby uniknąć procesu hamowania reakcji PCR oraz powstawania niepożądanych produktów. Metoda PCR pozwala na identyfikację patogenów grzybiczych co do rodzaju i gatunku. Kolejną zaletą jest czas – wynik badania otrzymuje się w ciągu kilku dni.
Po otrzymaniu wyniku badania, pacjent powinien się udać na ponowną konsultację do lekarza, w celu określenia schematu leczenia, w przypadku stwierdzenia zakażenia grzybiczego.
