Grzybice powierzchowne skóry, włosów i paznokci

Grzyby wywołujące grzybice powierzchowne skóry, włosów czy też paznokci, należą do 3 typów. Poniżej podana została charakterystyka każdego z nich, począwszy od najczęściej izolowanych patogenów:

1.Dermatofity

Pojęcie „dermatofity” wywodzi się z języka greckiego i oznacza „rośliny skóry”. Nazewnictwo to jest nieprzypadkowe, ponieważ te wysoce wyspecjalizowane mikroorganizmy stanowią grupę blisko spokrewnionych grzybów, które posiadają rzadką zdolność do rozkładania keratyny zawartej w glebie. Jednakże, w toku ewolucji patogeny te przystosowały się do metabolizowania tego związku występującego w skórze i jej przydatkach zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Dlatego też dermatofity są czynnikami etiologicznymi powierzchownych infekcji grzybiczych, nazywanych dermatomikozami.

Naturalnym rezerwuarem grzybów dermatofitowych są: człowiek, zwierzęta i gleba. Pod względem ekologicznym grzyby te podzielono na 3 grupy – dermatofity bytujące na ludzkiej skórze, włosach czy paznokciach nazywane są antropofilnymi, zoofilne dermatofity z kolei bytują na zwierzętach, natomiast dermatofity geofilne zasiedlają glebę.

Zakażeniu grzybiczemu spowodowanemu przez dermatofity antropofilne towarzyszy zazwyczaj słabo nasilony, chroniczny odczyn zapalny, jednakże w literaturze opisano również przypadki przebiegające z nacieczeniem i ze znacznym odczynem zapalnym. Z kolei dermatomikozy spowodowane przez gatunki zoofilne oraz geofilne u ludzi wywołują zazwyczaj silny odczyn zapalny, który jest wynikiem reakcji ze strony układu immunologicznego gospodarza na antygeny grzybicze. Przebieg schorzenia jest ostry, niekiedy dochodzi do samowyleczenia dzięki eradykacji czynnika patogennego przez układ odpornościowy gospodarza.

Dermatomikozy nazywane są grzybicami właściwymi i należą zarówno do najczęstszych chorób zakaźnych na świecie, jak i do najczęstszych wyleczalnych chorób zakaźnych. Szacuje się, iż rocznie na leki przeciwgrzybicze wydaje się średnio ponad 500 milionów dolarów amerykańskich. Dermatofity mogą wywoływać infekcje skóry gładkiej (tinea corporis), owłosionej (tinea capitis), pachwin (tinea cruris), twarzy (tinea faciei), brody (tinea barbae), dłoni (tinea manuum), stóp (tinea pedis) oraz paznokci (tinea unguium, onychomykoza). Obraz kliniczny zakażenia dermatofitami różni się w zależności od umiejscowienia choroby. Na skórze gładkiej zmiany chorobowe to okrągłe lub owalne ognisko rumieniowe, dobrze odgraniczone od skóry zdrowej, które szerzy się obwodowo z tendencją do znikania w części środkowej. Na skórze owłosionej natomiast w przebiegu zakażenia pojawić się mogą owalne lub okrągłe ogniska wyłysienia o złuszczającej powierzchni, bądź też bolesny guz zapalny lub naciek z licznymi krostami i obfitą treścią ropną, zasychającą w strupy. Z kolei, paznokcie stóp, zakażone dermatofitami, stają się przebarwione i pogrubiałe, pod płytką gromadzą się masy rogowe, bardzo często dochodzi do onycholizy, a z czasem – do całkowitej destrukcji płytki paznokciowej.

Do zakażenia dermatofitami może dochodzić na drodze bezpośredniego kontaktu z chorymi – ludźmi lub zwierzętami domowymi, czy też gospodarskimi, jednakże najczęściej zakażenie odbywa się drogą pośrednią, na przykład poprzez kontakt w miejscach publicznych z elementami zawierającymi grzybnię lub zarodniki, takimi jak złuszczony naskórek oraz włosy. Do zakażenia grzybem dermatofitowym może także dojść w przypadku kontaktu z bezobjawowymi nosicielami – kiedy to zarodniki grzybów bytują u ludzi na skórze i jej przydatkach, lub u zwierząt na futrze, piórach czy sierści, bez wywoływania choroby. W przypadku infekcji grzybami geofilnymi głównym źródłem zakażenia jest gleba – często do rozwoju choroby dochodzi u ogrodników, czy rolników, którzy nie używają rękawic ochronnych w trakcie pracy, w ogródku lub na roli. Jak już wcześniej wspomniano, zakażenia grzybicze wywołane przez dermatofity dotyczą przede wszystkim powierzchownych infekcji – skóry, włosów oraz paznokci. Niezwykle rzadko zdarza się, iż grzyby te wywołują zakażenia układowe, dotyczy to jednak osób z bardzo osłabionym systemem immunologicznym.

Morfologicznie, dermatofity podzielono na trzy rodzaje. Taksonomia ta oparta jest na różnicach w budowie makrokonidiów (makrospor). Wyróżnia się rodzaj Trichophyton, Microsporum oraz Epidermophyton. Podział ten dotyczy fazy rozmnażania bezpłciowego (fazy anamorficznej). Rozróżnienie to zostało wprowadzone zanim odkryto, iż dermatofity zdolne są również do rozmnażania płciowego (faza telemorficzna). Obie z tych faz różnią się zarówno makroskopowo, jak i mikroskopowo, jednakże w praktyce laboratoryjnej obserwuje się wyłącznie fazę niedoskonałą – anamorficzną.

2.Grzyby drożdżopodobne

Grzyby drożdżopodobne są bardzo rozpowszechnione w środowisku i często izolowane są z materiałów bogatych w węglowodany, mogą występować na powierzchni niektórych owoców (na przykład winogron, jabłek czy też brzoskwiń), bądź w wydzielinach roślinnych. Niektóre z gatunków tych grzybów zasiedlają także glebę. W porównaniu z innymi mikroorganizmami, funkcja ekologiczna oraz bioróżnorodność grzybów drożdżopodobnych jest stosunkowo nieznana. Wśród tej dużej grupy mikroorganizmów znajdują się komensale będący naturalnym składnikiem mikrobioty u ludzi dorosłych. Przede wszystkim należy tu wymienić drożdżaki z rodzaju Candida, które występują na skórze, błonach śluzowych układu oddechowego, pokarmowego oraz rozrodczego. Ponadto, grzyby te mogą być czynnikami etiologicznymi zakażeń grzybiczych i powodować infekcje drożdżakowe skóry i jej przydatków (np. wyprzenia), i błon śluzowych (np. kandydoza jamy ustnej). Drożdżaki z rodzaju Candida zajmują również ważne miejsce na liście czynników wywołujących zakażenia szpitalne. Mikroorganizmy te mogą wywoływać ostre i przewlekłe grzybice inwazyjne. Szczególnie są one niebezpieczne dla pacjentów należących do grup ryzyka (między innymi osoby z chorobami nowotworowymi krwi, pacjenci po zabiegach chirurgicznych z cukrzycą, z chorobami w przebiegu których dochodzi do immunosupresji, a także chorzy na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, narkomani, osoby chore na AIDS). Zakażenie może być ograniczone do jednego narządu, wielonarządowe lub też rozsiane. Rokowanie jest złe, a w przypadku nieleczonej narządowej kandydozy może dojść do zgonu pacjenta.

3.Grzyby pleśniowe

Grzyby pleśniowe tworzą bardzo liczną grupę mikroorganizmów. Wśród tysięcy znanych gatunków wyróżnia się, ze względu na bytowanie w różnych temperaturach: drobnoustroje mezofile, psychrofile, termofile, ze względu na sposób odżywiania: saprofity, jak i również ludzkie patogeny. Pleśnie są wszechobecne w środowisku otaczającym człowieka, a ich zarodniki występują powszechnie w kurzu i mogą stanowić zagrożenie dla ludzkiego zdrowia, powodując alergiczne objawy ze strony układu oddechowego (na przykład astma), a także podrażnienie oczu, nosa, gardła, czy zatok. W domach grzyby te można znaleźć w miejscach wilgotnych, ciemnych lub zaparowanych, takich jak na przykład łazienka, kuchnia, piwnica, pomieszczenia o słabej wentylacji.

Niektóre gatunki grzybów pleśniowych produkują mikotoksyny, które mogą stanowić bardzo poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz zwierząt. Przeprowadzone badania wskazują, iż ekspozycja na wysokie dawki mikotoksyn może być przyczyną zaburzeń neurologicznych, a nawet śmierci.

Ponadto, pewne z gatunków grzybów pleśniowych są szczególnie niebezpieczne dla pacjentów z grup ryzyka – tych z obniżoną odpornością, gdyż mogą wywoływać grzybice głębokie. Zakażenia takie mają charakter oportunistyczny, a czynniki ryzyka to między innymi neutropenia, deficyt w zakresie odporności komórkowej, niedożywienie, cukrzyca, steroidoterapia, leczenie cytotoksyczne czy też przeszczep szpiku.

Grzyby pleśniowe bardzo rzadko są czynnikami etiologicznymi powierzchownych zakażeń grzybiczych skóry oraz jej przydatków.