Epidemiologia zakażeń grzybiczych
Epidemiologia grzybic – zestawienie aktualnej wiedzy.
Zakażenia grzybicze należą do jednych z najczęstszych chorób infekcyjnych w dermatologii. Grzybice powierzchowne wywołują dermatofity, drożdżaki oraz bardzo rzadko grzyby pleśniowe .
Dermatofity są drobnoustrojami przystosowanymi do zakażania skóry i przydatków skórnych dzięki zdolności rozkładania keratyny. Powodują grzybice skóry gładkiej, stóp, rąk, włosów i paznokci. Zakażenie dermatofitami następuje w sposób bezpośredni od chorych ludzi (np. grzybica skóry owłosionej u dzieci), od zwierząt (zakażenia grzybami zoofilnymi) i na drodze pośredniej na basenach i w łaźniach, z których korzysta wiele osób (grzybica stóp).
Obecnie obserwuje się wzrastającą liczbę powierzchownych grzybic skóry i jej przydatków. Grzybica stóp i paznokci stóp określana jest mianem infekcji cywilizacyjnej ze względu na dużą częstość występowania. Około 22% populacji w krajach rozwiniętych cierpi na grzybicę stóp. Istnieją pewne czynniki, które sprzyjają rozprzestrzenianiu się zakażeń dermatofitowych. Rozwojowi grzybów sprzyja środowisko wilgotne i ciepłe. Używanie obuwia nieprzewiewnego, szczególnie związane z wymogami w pewnych zawodach (górnicy, żołnierze) oraz uprawieniem sportu (biegacze) predysponuje do grzybicy stóp. Zwiększa się również możliwość zakażenia poprzez kontakt z zarodnikami grzybów dermatofitowych na basenach i we wspólnych łaźniach. W ostatnim czasie ukształtowały się nowe trendy w sposobie spędzania wolnego czasu. Mieszkańcy dużych miast coraz częściej uprawiają sport, uczęszczają na siłownię czy basen, korzystają ze wspólnych pryszniców, saun oraz łaźni. Do rozprzestrzeniania się różnych gatunków dermatofitów przyczynia się także większa możliwość podróżowania.
Grzybice dermatofitowe wywołane przez grzyby antropofilne, a szczególnie grzybica stóp i paznokci stóp jest obserwowana częściej u osób starszych. Wraz z wiekiem zdecydowanie rośnie odsetek tych zakażeń. Jest to prawdopodobnie związane z większą podatnością na patogeny grzybicze, spadkiem odporności, korzystaniem z basenów rekreacyjnych, saun oraz łaźni a także z faktem, iż w miarę starzenia się wzrost płytek paznokci stóp jest wolniejszy. Zwiększająca się liczba osób w podeszłym wieku w społeczeństwie wpływa, zatem na zwiększenie się ilości zakażeń grzybami dermatofitowymi [24]. Wśród dzieci i młodzieży natomiast najczęstsze są infekcje owłosionej skóry głowy oraz skóry gładkiej, będące wynikiem zakażeń bezpośrednich od innych chorych dzieci lub zwierząt domowych. U dzieci rzadko obserwuje się zakażeń paznokci rąk, paznokci stóp czy samych stóp. Szybki wzrost płytek paznokciowych w tej grupie wiekowej ułatwia eliminowanie patogenu i przeciwdziała rozwojowi zakażenia.
Czynnikami ułatwiającymi zakażenie dermatofitowe są także urazy paznokci, nadmierna potliwość stóp oraz długa kuracja preparatami kortykosteroidowymi.
Schorzenia wywołane przez grzyby drożdżakowe są najczęściej spowodowane nadmiernym namnażaniem się i rozprzestrzenianiem saprofitujących u pacjenta grzybów. Drożdżaki są częstymi komensalami człowieka. C. albicans jest saprofitem u zdrowych osób w jamie ustnej, w przewodzie pokarmowym i w pochwie u zdrowych kobiet. Zakażenie drożdżakowe może być też przekazane bezpośrednio lub pośrednio od chorego. Ma to miejsce w przypadku zakażenia noworodka od matki chorej na drożdżycę pochwy oraz zakażenia przez kontakt seksualny. Czynniki predysponujące do wystąpienia powierzchownych zakażeń drożdżakowych można podzielić na ogólnoustrojowe i lokalne. Do ogólnoustrojowych zaliczamy: tło jatrogenne, czyli stosowanie antybiotykoterapii i leków immunosupresyjnych u osób po przeszczepach narządów, obniżenie odporności spowodowane schorzeniami takimi jak AIDS, cukrzyca, choroby nowotworowe krwi a także stany fizjologiczne jak ciąża i okres noworodkowy. Czynnikami lokalnymi są: ciepło, brak dostępu powietrza, wilgotność związane z używaniem nieprzewiewnej odzieży; uszkodzenie bariery nabłonkowej spowodowane np. używaniem źle dopasowanych protez zębowych; lokalne stosowanie wziewnych preparatów kortykosteroidowych w postaci aerosoli w leczeniu astmy oskrzelowej. Rozwój medycyny przyczynił się, do zwiększenia się ilość pacjentów przewlekle chorych z zaburzoną odpornością, po przeszczepach narządów i szpiku, cierpiących na choroby nowotworowe krwi, u których istnieje większe narażenie na rozwój objawowych zakażeń drożdżakowych.
Grzyby pleśniowe zdecydowanie najrzadziej wywołują zakażenia powierzchowne, mimo, iż występują powszechnie w środowisku otaczającym człowieka. Szczególnie predysponowaną grupą do wystąpienia infekcji grzybiczej spowodowanej przez pewne gatunki pleśni są osoby starsze, u których kumulują się czynniki ryzyka a także pacjenci chorzy na nowotwory krwi.
Spektrum występowania różnych gatunków grzybów chorobotwórczych w danym rejonie geograficznym nie jest stałe. Zmienność częstości występowania poszczególnych gatunków w danym rejonie jest skutkiem migracji ludności, zmieniającej się sytuacji społeczno – ekonomicznej, stosowanymi metodami terapeutycznymi, czy też zmianami klimatycznymi. Z tego względu, jedne gatunki grzybów wypierane są przez inne, rozprzestrzeniające się w danym rejonie geograficznym. Patogeny, które zajmują miejsce swoich poprzedników są zazwyczaj lepiej przystosowane do nowych wymagań środowiskowych.
Z prac opublikowanych na ten temat wynika, iż w Polsce dermatofity są najbardziej powszechnymi czynnikami etiologicznymi powierzchownych zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków. Odsetek grzybów dermatofitowych izolowanych ze zmian chorobowych w różnych okresach i rejonach geograficznych kraju wynosi pomiędzy 50% a 60%.
Kolejną dużą grupą będącą przyczyną infekcji grzybiczych u ludzi są grzyby drożdżakowe, a w szczególności gatunki z rodzaju Candida. W przypadku zakażeń tymi patogenami, częstość izolacji wynosi pomiędzy 30% a 40%.
Grzyby pleśniowe z kolei najrzadziej bywają czynnikami etiologicznymi powierzchownych infekcji grzybiczych. Zakażenia wywołane przez te patogeny dotyczą zazwyczaj mniej niż 10% wszystkich diagnozowanych infekcji grzybiczych.
W latach 50. i 60. XX wieku w Polsce dominowały dermatofity zoofilne wśród czynników wywołujących dermatomikozy i stanowiły 69% wszystkich identyfikowanych patogenów grzybiczych. Dermatofity antropofilne w tamtym okresie izolowano w 30% przypadków, natomiast dermatofity geofilne jedynie w 1% przypadków. Sytuacja ta zmieniła się w latach 80. i 90. XX wieku. Na pierwsze miejsce wysunęły się antropofilne gatunki dermatofiów (60%), z kolei gatunki zoofilne izolowano o wiele rzadziej, bo w 39% przypadków. Nie zmieniła się natomiast częstość izolacji geofilnych gatunków tych grzybów i w dalszym ciągu wynosiła ona 1%.
Obecnie gatunkiem izolowanym w Polsce najczęściej wśród dermatofitow jest Trichophyton rubrum. Częstość zakażenia tym grzybem wzrasta od drugiej połowy XX wieku. Co ciekawe, w pierwszej połowie XX wieku gatunkiem izolowanym najczęściej był inny antropofilny dermatofit – Trichophyton schoenleinii, jednakże sytuacja zmieniła się wraz z postępującą poprawą warunków sanitarnych. Z doniesień epidemiologicznych wynika, iż obecnie drugim, co do częstości izolacji grzybem dermatofitowym jest zoofilny gatunek – Trcihophyton mentagrophytes. Jest to patogen małych zwierząt takich, jak gryzonie – myszy, świnki morskie, króliki, zwierząt domowych – kotów i psów oraz zwierząt hodowlanych – owiec, świń, koni, czy też zwierząt dzikich – takich jak małpy, lisy, kangury [10, 69]. Kolejnymi ważnymi patogenami, wśród grupy grzybów dermatofitowych są antropofilne – Trichophyton interdigitale oraz Trichophyton tonsurans a także zoofilny Microsporum canis. Częstość ich występowania zależy od regionu geograficznego oraz od grupy wiekowej – zwłaszcza Microsporum canis jest częstym patogenem dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.
Wśród grzybów drożdżakowych najczęściej za zakażenia błon śluzowych, skóry i jej przydatków są odpowiedzialne gatunki przynależące do rodzaju Candida. Najważniejszym patogenem w obrębie tej grupy jest Candida albicans. Gatunek ten wywołuje zakażenia paznokci rąk, jamy ustnej oraz pochwy, a także fałdów skórnych. Pozostałe gatunki izolowane ze zmian chorobowych to głównie Candida glabrata, Candida parapsilosis czy Candida tropicalis.
Najczęściej izolowanym patogenem wśród grzybów pleśniowych, jest Scopulariopsis brevicaulis, wywołujący akauliozę paznokci stóp. W większości przypadków zakażenie poprzedza uszkodzenie płytek paznokciowych. Z danych literaturowych wynika również, iż ostatnimi czasy wzrasta częstość infekcji skórnych powodowanych przez grzyby z rodzaju Acremonium czy też Aspergillus.
Dane epidemiologiczne wskazują, jak bardzo na przestrzeni dziesięcioleci zmienia się spektrum czynników etiologicznych powierzchownych grzybic skóry i jej przydatków, co jest wypadkową wielu zmiennych.
